Καθαροί

Ονομασία πολυάριθμων αιρετικών ομάδων του χριστιανισμού που εμφανίστηκαν τον 11o αι. σε διάφορες χώρες της Ευρώπης (Ολλανδία, Γαλλία, Γερμανία και βόρεια Ιταλία). Οι αρχές της αίρεσης ανάγονται στον 10o αι. με κέντρο τη Βαλκανική χερσόνησο. Οι Κ. έλαβαν διαφορετικές ονομασίες στις διάφορες χώρες: στη Φλάνδρα και στη βόρεια Γαλλία ονομάστηκαν ΠουμπλικανοίΠοπλικανοί· στη νότια Γαλλία Αλβιγηνοί (από την πόλη Αλμπί) ή Tixerands· στην Ιταλία Κονκορετσαvοί (από το Κονκορέτσο, κοντά στην πόλη Μόντσα), Αλβανοί (από την πόλη Άλμπα του Πεδεμοντίου), Μπανιολέζοι (από την Μπαναόλο Σαν Βίτο, κοντά στη Μάντοβα) και στο Μιλάνο Παταβηνοί. Η διδασκαλία τους συνδεόταν με παλαιότατες δυαρχικές αντιλήψεις (μαχδαϊσμός, μανιχαϊσμός), που βασίζονταν στην αντίθεση καλού-κακού, φωτός-σκότους, Θεού-Σατανά. Πίστευαν ότι από τον Θεό κατάγονταν μόνο τα πνευματικά και ουράνια όντα, ενώ από τον Σατανά καθετί υλικό. Γι’ αυτό δεν παραδέχονταν τη θεϊκή υπόσταση του Ιησού (εφόσον ήταν άνθρωπος), ενώ το σώμα του, όπως και της Παναγίας, γι’ αυτούς ήταν μόνο φάσμα. Οι Κ. πρέσβευαν ότι ο άνθρωπος, επειδή αποτελείται από σώμα και ψυχή, μετέχει και στις δύο αρχές, του καλού και του κακού. Επομένως, προκειμένου να σωθεί, ήταν αναγκαίο να απελευθερωθεί από την επίδραση του βάρους του υλικού μέρους του. Γι’ αυτό θεωρούσαν ότι υπάρχει ένας ανώτατος άρχοντας για τις φυσιολογικές ανάγκες, τον οποίο περιφρονούσαν. Επίσης ζούσαν αυστηρή ασκητική ζωή με νηστεία (ορισμένες φορές πέθαιναν εκουσίως από πείνα) και εγκράτεια, ενώ περιφρονούσαν τον γάμο, επειδή ήταν μέσο τεκνοποιίας και επομένως διεύρυνσης της κυριαρχίας της ύλης. Οι Κ. διατηρούσαν τις γιορτές των Χριστουγέννων, του Πάσχα και της Πεντηκοστής. Απέρριπταν τη μετουσίωση και τη Θεία Ευχαριστία και δεν αναγνώριζαν το υλικό βάπτισμα, την ύπαρξη καθαρτηρίου και τη λατρεία των εικόνων. Οι ίδιοι διακρίνονταν σε δύο τάξεις: τους τέλειους –οι οποίοι εφάρμοζαν την εγκράτεια, την πενία και την αποχή από το κρέας– και τους πιστεύοντεςσυμπαθούντες, που προετοιμάζονταν να δεχτούν την παρηγορία –προϋπόθεση για να γίνουν τέλειοι– και προστάτευαν τους τέλειους, από τους οποίους διδάσκονταν την αληθινή πίστη. Επίσης, θεωρούσαν την κατοχή ακίνητης περιουσίας θανάσιμο αμάρτημα και τον πλούτο έργο του Σατανά. Αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης ήταν οι σφοδρές διαμαρτυρίες τους κατά της διάρθρωσης της κοινωνίας της εποχής τους και η άρνησή τους να προσαρμοστούν, καθώς υπαγόρευαν στους ανθρώπους έναν δρόμο σωτηρίας τελείως διαφορετικό από εκείνον που κήρυσσε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Έτσι, το 1209 ο πάπας Ινοκέντιος Γ’ οργάνωσε εναντίον των Αλβιγηνών (βλ. λ.), του ισχυρότερου πυρήνα των Κ., μια σταυροφορία υπό την ηγεσία του Σιμόν ντε Μονφόρ (1209). Οι σταυροφόροι ερήμωσαν ολόκληρη την Προβηγκία, κατέσφαξαν γυναίκες και παιδιά και λεηλάτησαν τη χώρα, προκαλώντας με τη συμπεριφορά τους την αγανάκτηση του ίδιου του πάπα. Ύστερα από νέους άγριους διωγμούς την περίοδο του πάπα Γρηγορίου Θ’, οι Κ. εξαφανίστηκαν σχεδόν τελείως κατά τον 13o αι.